Geçtiğimiz günlerde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından açıklanan 2011 yılı 2. değerlendirme toplantısının sonuçlarının ardından, sinema sektörünün önemli isimlerinden Nizam Eren Bakanlık desteklerini masaya yatırdı. Yaklaşık 20 yıldır sinema sektöründe yazar, danışman, sunucu, işletmeci, halkla ilişkiler uzmanı ve iletişimci olarak görev yapmış ve şimdilerde kendi ajansını kurarak çalışmalarına burada devam eden Eren, 2005-2010 yılları arasında Türk Sineması Destekleme Fonu’nun hangi projelere ne kadar destek verdiğiyle ilgili bir araştırma yaptı ve sonuçlarını bizlerle paylaştı…
Araştırmanın konusu, 2004 yılında çıkarılan ve devrim sayılan 5224 no.’lu yasaya dayanılarak UZUN METRAJ YAPIMLAR için verilen destekler.
Nizam Eren şöyle anlatıyor:
Yıllarca belediyelere aktarılan sinema biletlerinden alınan rüsum (vergi), bir süredir Kültür Bakanlığı Sinema Destekleme Fonu için alınmakta ve bu fon kısa film, uzun metraj ve belgesel projelerine dağıtılmaktadır. Daha önce %25 olan rüsum şu anda %10’dur. Yani satılan her sinema bileti bedelinin % 10’u bu fona aktarılmaktadır. Ya da başka bir deyişle Bakanlık, film dağıtımcılarından veya yapımcılarından gösterime çıkaracakları her film için bilet bedeli üzerinden peşin peşin %10’u almaktadır.
Peki ama bu destekler ne işe yarıyor? Destekler ile çekilen filmlerin akıbeti nedir? Ne kadar izleyici topladı? Hangileri bitebildi? Ödülleri var mı? En çok gişe yapanı hangisi? Hangi filmler destek almadan fona ne kadar katkıda bulundu?
Kültür bakanlığı verilerine göre rakamları bizimle paylaşan Eren, yıl yıl toplam destek rakamlarını ise şöyle açıklıyor:
2006 YILI DESTEKLERİ: 33 filme toplam destek: 7.859.000 TL
2007 YILI DESTEKLERİ: 41 filme toplam destek: 11.125..000 TL
2008 YILI DESTEKLERİ: 32 filme toplam destek: 7.575.000 TL
2009 YILI DESTEKLERİ: 34 filme toplam destek: 7.360.000 TL
2010 YILI DESTEKLERİ: 21 filme toplam destek: 5.561.000 TL
2011 YILI DESTEKLERİ: 58 filme toplam destek: 11.970.000 TL
Aşağıda, 2005 yılından itibaren gösterime girmiş ve Türk sinemasını yabancı filmler karşısında ilk sıralara taşıyan gişe listesini bulabilirsiniz. (2 milyon gişe ve üstü dikkate alınmıştır.)
RECEP İVEDİK: 22.02.08 - 4.350.000
RECEP İVEDİK 2: 13.02.09 - 4.327.000
KURTLAR VADİSİ IRAK: 03.02.06 - 4.256.000
EYVAH EYVAH 2: 07.01.11 - 3.950.000
BABAM VE OĞLUM: 18.11.05 - 3.840.000
AROG: 5.12.08 - 3.550.000
N.YORK’TA 5 MİNARE: 5.11.10 - 3.480.000
RECEP İVEDİK: 312.02.10 - 3.300.000
ISSIZ ADAM: 07.11.08 - 2.780.000
ORGANİZE İŞLER: 23.12.05 - 2.616.000
HABABAM SINIFI ASKERDE: 14.01.05 - 2.587.000
GÜNEŞİ GÖRDÜM: 12.03.09 - 2.490.000
NEFES: 16.10.09 - 2.435.000
AŞK TESADÜFLERİ SEVER: 04.02.11 - 2.410.000
YAHŞİ BATI: 01.01.10 - 2.330.000
MURO: 05.12.08 - 2.316.000
HABABAM SINIFI: 3.5 06.01.06 - 2.168.000
AV MEVSİMİ: 3.12.10 - 2.100.000
BEYAZ MELEK: 16.11.07 - 2.015.000
KABADAYI: 13.12.07 - 2.001.000
Toplam Film: 20 - Toplam Kişi: 59.301.000
Nizam Eren’in açıklamalarına göre; 2005-2011 yılları arasında gösterime çıkan filmler içinde 2 milyon kişi ve üzeri en çok gişe yapan 20 film, 60 milyona yakın izleyici çekmiştir. Bu izleyecilerden bakanlık bütçesine ayrılan pay yaklaşık 50 milyon TL'dir. Yani bu filmlerin yapımcı şirketleri bilet üzerinden KDV, gelir vergisi öderken ayrıca gelirlerinin %10'unu da peşin olarak bakanlık kasasına aktarmışlardır. Kimi kâr etmiştir, kimi zarar. Ancak zarar ederken herhangi destek ya da yardım almaları söz konusu değildir. Büyük bütçeli bu filmlerin hiç biri de devlet desteği olmadan yatırım riskini göze alarak bazen kendi sermayeleri, çok azı da sponsor desteği ile projelerini tamamlayabilmişlerdir.
2006-2011 yılları arasında 219 filme yapılan destek toplamı 51.200.000 TL'dir. Bu rakam, yukarıdaki 20 filmden alınan vergilerle oluşturulan destek havuzunun %99'unu karşılamış, kalan bedel ise diğer yerli filmler ve gösterime giren yabancı filmlerden toplanmıştır.
2006-2010 yılları arasında destek alıp hiç vizyona girmemiş yaklaşık 100’e yakın film vardır. (Örnek: AKREP, İÇERİDEKİ, KARADENİZE BALAD, ZEYTİN DALI, FİRAR, LÜKS HAYAT, ELİFİN HİKAYESİ, DOĞU BATI CUMHURİYETİ, ÜZÜM BAĞLARI, BİRAZ TUZ BİRAZ BİBER, TÜRK USULÜ EVLENMEK, RODOS YILDIZI, KÖK VE DAL, KANUN NAMINA, KADİFE ANA)
Destek alan 58 filmden ENTEL KÖY, AY BÜYÜRKEN UYUYAMAM, UNUTMA BENİ, KRAL YOLU, BU SON OLSUN, MAR şu anda çekimde ya da çekimlerine başlanacak olan bilinen projelerdir.
Destek alıp en yüksek gişe yapan filmler:
- MAVİ GÖZLÜ DEV: 280.000 KİŞİ
- TAKVA: 350.000 KİŞİ
- EVE GİDEN YOL: 330.000 KİŞİ
- EVE DÖNÜŞ: 245.000 KİŞİ
- SON OSMANLI - YANDIM ALİ: 1.100.000 KİŞİ
- ULAK: 600.000 KİŞİ
- 120: 1.050.000 KİŞİ
- EŞREFPAŞALILAR: 460.000 KİŞİ
- GECENİN KANATLARI: 342.000 KİŞİ
- ÇINAR AĞACI: 313 000 KİŞİ
Bu liste içinde SON OSMANLI - YANDIM ALİ ve GECENİN KANATLARI yapım desteği almamıştır. Bu 2 filme proje yapım desteği verilmiştir. Destek alıp en az gişe yapan filmler:
- MÜLTECİ: 2.362 KİŞİ
- FİKRET BEY: 641 KİŞİ
- ÇİNLİLER GELİYOR: 17.500 KİŞİ
- HİCRAN SOKAĞI: 17.000 KİŞİ
- HAZAN MEVSİMİ:1.050 KİŞİ
- BİR TUĞRA KAFTANCIOĞLU FİLMİ: 471 KİŞİ
- MÜNFERİT: 8.500 KİŞİ
- BÜYÜK OYUN: 10.000 KİŞİ
- SÜT: 6.600 KİŞİ
- HAYATIN TUZU:2.050 KİŞİ
- GİTMEK: 12.500 KİŞİ
- İKİ ÇİZGİ: 1.812 KİŞİ
- GÖLGE: 4.100 KİŞİ
- ROZ’UN SONBAHARI:10.000 KİŞİ
- 11 E 10 KALA: 13.500 KİŞİ
- BORNOVA BORNOVA: 16.000 KİŞİ
- ANADOLUNUN KAYIP ŞARKILARI: 10.000 KİŞİ
- KAKOSİ?: 2.800 KİŞİ
- HAYAT VAR: 9.600 KİŞİ
- KALEDEKİ YALNIZLIK: 8.500 KİŞİ
- KÜÇÜK GÜNAHLAR: 4.850KİŞİ
- HAVAR: 2.500 KİŞİ
- HAYDA BRE: 10.100 KİŞİ
- KARA KÖPEKLER HAVLARKEN: 2.000 KİŞİ
- BİZİM BÜYÜK ÇARESİZLİĞİMİZ: 17.500 KİŞİ
- ÖFKELİ ÇILGINLIK KARAMSAR ÇİLE: 350 KİŞİ
Bu listede yer alan 26 film 20 bin kişi ve altı gişe yapan filmlerden seçilmiştir. Bilindiği gibi geri ödemeli alanlar olduğu gibi GERİ ÖDEMESİZ yapım desteği alan filmler de bu listede bulunabilir. Bakanlık, en yüksek bedel olan 450.000 TL yardım desteği verebilmektedir.
NOT: Proje yapım desteği verilen ve en yüksek gişe hâsılatı yapan film 1.100.000 seyirci ile SON OSMANLI: YANDIM ALİ olmuştur. Mustafa Altıoklar, iki dönem üst üste yapım desteği almasına rağmen İSTANBUL İŞGAL ALTINDA adlı projesine başlayamadığından bu hakkını kaybetmiştir. (Başkası da bu haktan yararlanamamıştır.)
En yüksek yapım desteği alıp en az gişe yapan filmler:
- ÇİNLİLER GELİYOR: 395.000 TL – 17.510 KİŞİ
- MÜNFERİT: 350.000 TL – 8.475 KİŞİ
- GİTMEK: 350.000 TL - 13.000 KİŞİ
- DİNLE NEYDEN: 350.000 TL – 25.000 KİŞİ
- MAZİ YARASI: 325.000 TL – 1.200 KİŞİ
Nizam Eren yazısını şöyle sonlandırıyor: “Sonuç olarak bakanlığın yeni projelere destek olması iyi niyetli bir başlangıç olsa da, 5 yıl içinde görüldü ki verdiği destek miktarları ile bir filmin çekilmesi, kurgulanması ve kopyalarının basılması ile reklam yapılıp gösterime çıkması olanaksızdır.
Yüksek sinema sevgisi ile yanıp tutuşan onlarca genç yürek, okullarından mezun olur olmaz ya da setlerde birkaç yıl çalışır çalışmaz bakanlık kapılarını aşındırmakta ve çıkan destek miktarı ne olursa olsun projeye 'start' vermekte ama çoğu çek, senet, haciz girdabında boğulmakta, filmler yarım kalmaktadır...
Bakanlığın bütün iyi niyetine karşın geri ödemelerde yaşanan sorunları bilmeyen yok. Bakanlık yetkilileri uluslararası festivallerde ya da ülkemizde yapılan film festivallerinde -üzerine basa basa vurguladıkları gibi- TÜRK SİNEMASI PAZAR PAYINI %60’lara çıkardı, fakat yukarıdaki listede de görüleceği gibi atladıkları bir nokta var: Türk Sineması'nın pazar payının artması Bakanlık destekli filmler ile değil, aksine 1 TL destek almamış filmler ile yükselmektedir.
Milyonlarca insanın izlediği gişe filmlerine burun kıvıran bazı kişiler, bu filmlerden akan para ile destek aldıklarını atlıyor olmalılar. Alınan desteğin geri ödenmemesi için uluslararası bir festivalden ödül alma şartı var. Bu nedenle yapımcılar dünyanın dört bir köşesinde festival arıyorlar. Bakanlık bu festivalleri kategorize etmediği için neredeyse her ödül kabul görüyor. Ödüller ise basınımız tarafından OSCAR'lı kabul ediliyor adeta.”
Nizam Eren’in bazı önerileri de mevcut; fonun yapısının değişmesi, destek verilen filmler yönetmeliğinin gözden geçirilmesi ve destek miktarının artması gerektiğinin altını çizen Eren; aynı zamanda kopya sayılarının denetlenmesi, destek olunan projelere gözlemci atanması, bu filmlerin DVD satışlarının da üstlenilmesi gibi yapılabilecek iyileştirmelerin olduğunu da hatırlatıyor.