Fanny and Alexander - Beyazperde.com eleştirisi : Büyülü Fanny ve Alexander

Bergman öldü. Şu sıralar birçok sinema sayfasında Bergman üzerine yazılar okuyor olmalısınız. Birçok yazı ölümünün ardından üzüntü ve ağıt yakıyor. "Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük yönetmenlerinden olan, sinemanın gelişmesinde mihenk taşı olarak rol alan usta isim Bergman öldü". Böyle insanların ölümü gerçekten garip hissettiriyor. Sanki bir ölümsüzlük kontenjanı olmalı ve bu tür insanlar ölüme karşı bağışıklık kazanmalı.

Yönetmenlik kariyerinde 60`a yakın filme imza atan Bergman'ın, büyük yankı yaratmış filmlerinin arasında Fanny ve Alexander'ın ayrı bir yeri var. Hristiyanlık, pişmanlık, hayaletler, yabancılaşma ve aşkı ele alan bu başyapıt; En İyi yönetmen, En İyi Sinematografi, En İyi Yabancı Film, En İyi Kostüm, En İyi Sanat Yönetmenliği dallarında dört Oscar'a layık görülmesinin yanında, Oscar dışında kazandığı toplam 18 ödülle de dikkatleri üzerine çekiyor.

Bergman ismi zikredildiğinde adı illa ki beraber anılması gereken usta görüntü yönetmeni Sven Nykvist'ın kamera arkasında olduğu film, sinemayı kişisel ifadenin yaratıcı sanatı olarak tutarlı bir şekilde kullanan usta yönetmenin son başyapıtı. Yaşama karşı duyulan sevginin ilanı olarak nitelendirilen film, Bergman'ın en çok eğlendiğini ve en çok çalıştığını belirttiği yapıt olarak da ayrı bir özellik taşıyor. Bu son film, aynı zamanda Bergman'ın bir sinemacı olarak yaşamının bir toplamı hüviyetinde.

Gerçekten de film Bergman sinemasında bilinmeyen bir nokta kalmaması için yaratılmış bir son söz gibi adeta. Kendi filmografisini özene bezene işlemiş bir yönetmenin nihai kertede hiçbir bilinmeyene mahal bırakmaksızın sunduğu bir cömertlik şöleni gibi... Filmi izleyince ünlü yönetmenin gözünün arkada kalmadığını düşünüyorsunuz. Her ne kadar son yıllarında ihtiyarlığın da verdiği huysuzlukla "Yaptığım filmlere tahammül edemiyorum" demiş olsa da.

Başta 312 dakika süren dört bölümlük bir TV dizisi olarak çekilen film, bir tiyatro yönetmeni baba ve aynı tiyatroda oyuncu olan annenin iki çocuğu Alexander ve Fanny'nin merkezinde ilerliyor. Bir yandan erkek ve kadın arasındaki karşıtlığa işaret ederken, bir yandan da çocuklarla yetişkinlerin dünyasını gözler önüne seriyor. İki kardeş Alexander ve Fanny'nin babaları, bir Shakespeare oyununu sahneye koyma hazırlığındayken ölüyor.

Bu ölümden bir süre sonra anne bir psikopos ile evleniyor. Bu evlilikle beraber iki kardeş için kasvet dolu günler başlıyor. Filmin öyküsü Shakespeare ile kurduğu ince bağlarla gelişiyor. Üvey baba gazabına uğrayan Alexander, tıpkı Hamlet gibi ölen babasının hayaleti ve başka hayaletlerin ziyaretine uğruyor. Babasının ölümüyle korkuyu tadan küçük Alexander, üvey babasının karanlık varlığıyla dinsel tutuculuğu, şiddeti ve başkaldırmayı öğreniyor.

Bergman başlı başına bir tiyatro oyunu gibi kurguladığı bu filmle ince bir işçilikle işlenmiş bir masalı sunarken, yine kendi elleriyle bu masalsı havayı bilinçli şekilde yerle bir ediyor. Bu temel karşıtlık ekseninde ilerleyen film, sadece Bergman filmlerinde hissedebileceğiniz o kendine özgü gerilimi yaşatıyor size. Sanki filmi izlerken farklı bir koku alıyorsunuz; elle tutulamayan, hissedilen bir şeyi somutlanmış bir biçimde algılıyorsunuz. Bu, içine girdiğiniz görkemli atmosferin gücünden başka bir şey değil esasında.

Fanny ve Alexander, yönetmenin yaşamı düşünüldüğünde Bergman'a ait otobiyografik izleri yakalayabileceğiniz bir film. Zira Bergman da çocukluk yıllarında, bir papaz olan babasının etkisiyle ağır ve katı disiplinli bir dinsel eğitimden geçmişti. Bu son filminde geçmişine, çocukluğuna doğru bir geri dönüş gerçekleştirmiş bir anlamda. Röportajlarında aktardığı, babası tarafından kapatıldığı dolabı hatırlayınca, filmdeki üvey babanın kasvetli evine anlam yüklemek hiç de zor olmuyor. Bu öznel yaklaşım Bergman filmlerinde sıkça karşılaşılan bir durum. Zaten sinemayı kişisel anlatımın yaratıcı sanatı olarak tutarlı bir şekilde kullanan bir yönetmen için çocukluk evresi son derece kullanışlı bir malzeme olmalı.

Gerilim, fantastik ve dram türlerinin ustaca bir birleşimi olan film, ustaya yakışır bir veda havasında. Günümüz popülist sinema anlayışından oldukça farklı olan ve izleyicisinden çok şey bekleyen Bergman sinemasını düşündüğümüzde, Fanny ve Alexander yönetmenin filmlerini henüz izlememiş bir seyirci için doğru bir başlangıç olarak da gösterilebilir.