Bilinmeyen Kod - Beyazperde.com eleştirisi : Sevin Okyay’ın Kaleminden MICHAEL HANEKE

20. Uluslar arası İstanbul Festivali'ndeSeyircisini Sarsmayı Hedefleyen Bir Usta:MICHAEL HANEKE

İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı tarafından düzenlenen 20. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nin bu yıl, geleneksel "Ustalara Saygı" bölümü dışında da ustaları var. Bu ustalardan biri, Avusturyalı yönetmen Michael Haneke. İstanbullu sinemaseverler Haneke'yi çarpıcı filmi FUNNY GAMES (Ölümcül Oyunlar) ile tanıdı. Şehrimizde gösterilen ikinci filmi ise, "Birleşmemiş Avrupa"nın öyküsünü anlatan CODE INCONNU : Récit Incomplet de Divers Voyages (Bilinmeyen Kod) oldu.

Michael Haneke, filmlerinde seyircisini eğlendirmeyi değil, sarsmayı amaçlıyor. Onların rahatını bozmaktan hiç rahatsız olmuyor. Londra'daki Orta Avrupa Kültürü Festivali'nde gösterilen beş filmlik retrospektifini izleyen seyircilere filmlerini "Size huzursuz seyirler dilerim" diyerek sunmuştu. Viyana Üniversitesi'nde felsefe eğitimi görmüş olan yönetmen, filmlerinden söz ederken de anlaşılması zor kavramlara başvuruyor : "Kendi kendine yabancılaşmak, duygusal buzlaşma, gerçeklik duygusunu yitiren gerçeklik" gibi.

Oysa Haneke'nin filmleri, basit olmamakla birlikte, seyircinin kolayca ulaşabileceği, anlaşılabilir filmler. Michael Haneke, artık sevmesini, hatta nefret etmesini bile bilmeyen bir toplumu anlatıyor. Amacı ise çevremizdeki dünyaya karşı duygu ve tepkilerimizi bilemek, çünkü özellikle medyanın onları kütleştirdiğine inanıyor. Zamanlama, gerilimi tırmandırma ve mantıklı bir olay örgüsü kurma gibi standartları reddediyor; izleyicilerini sıkmak, kızdırmak ya da hayal kırıklığına uğratmaktan çekinmiyor. Haneke bizi kendi sinema dünyasının içine çektikten sonra birden geri çekiliyor ve hem aldatılıp kandırıldığımızı, hem de bunu yapanlarla suç ortaklığı ettiğimizi gösteriyor. Medya çağının bir yönetmeni için hayli sıradışı bir yaklaşım.

Avusturyalı yönetmenin sinemaya girişi de sıradışı olmuştu zaten. 1974'ten beri TV senaryoları yazmakta olan Haneke, sinemaya ve yönetmenliğe ilk kez 20. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde de izleyeceğimiz "Duygusal Buzlaşma" üçlemesinin ilk filmi DER SIEBENTE KONTINENT (Yedinci Kıta) ile 1989'da başladı. Filmi gerçek bir öyküye, orta sınıftan Viyanalı bir ailenin intiharına dayanıyordu.

Üçleme 1992 yapımı BENNY'S VIDEO (Benny'nin Videosu) ve Haneke'nin iki yıl sonra çektiği 71 FRAGMENTE EINER CHRONOLOGIE DES ZUFALLS (Bir Şans Kronolojisinin 71 Parçası) ile tamamlandı. Bunlar, tutkudan tamamen yoksun filmlerdi. İnsanlar, hiç kastetmedikleri özürleri monoton bir şekilde mırıldanıyorlardı: Sözde karısına "seni seviyorum" diyen erkek aslında bira bardağına bakıyordu ve bir baba bir kızı öldürmüş olan oğlunu, sanki sıradan bir kabahat işlemiş gibi azarlıyordu. Ama Haneke ısrarla iyimser olduğunu söylüyordu. "Kötümser olanlar, eğlencelik filmleri yapanlar" diyordu. "İyimser kişi, insanları sarsıp kayıtsızlıktan kurtarmaya çalışır."

Yönetmenin filmografisinde, beş yıl önce gerçekleştirdiği Kafka uyarlaması DAS SCHLOSS Şato da var. Haneke, edebi uyarlamalara alışkın biri, varoluşçu yanı da filmlerinde kendini hemen belli ediyor. Buna rağmen eleştirmenler, Festival programında yer alan Şato filmiyle onun farklı bir yöne gittiğini düşündüler.

Ama önceki yıl ülkemizde Ölümcül Oyun adıyla izlediğimiz FUNNY GAMES (1997) bütün kuşkuları sildi. Michael Haneke, formunun zirvesindeydi. Temiz yüzlü iki delikanlı sayfiyedeki bir ailenin evine ödünç yumurta istemeye gelip onları esir alıyordu. Delikanlılar esir aldıkları aileyle oyunlar oynarken Haneke de bizimle gönlünü eğliyordu. Seyircisini rahat sinema koltuğunda rahatsız ederek, aslında filmin kahramanlarının, kanın akmasını başlatan kişilerin bizler olduğumuzu hatırlatıyordu. Şiddete gerçek özelliklerini kazandırıyor, onu sinemasal taklitlerden uzaklaştırıyordu.

Bazı ülkelerde sansür, Haneke'nin şiddeti eleştirmek için şiddet kullanmasına karşı çıktı ama, yönetmen başka bir yol olmadığı görüşünde.. Ona göre, Wim Wenders'in filmi THE END OF VIOLENCE (Şiddetin Sonu) yeterince etkili değil, çünkü o filmde sadece konuşuluyor: "Mesele, neyi gösterebileceğimde değil. Daha çok, seyirciye var olanın yerine neler gösterildiğini fark etme fırsatı verip vermemekte. Özellikle şiddet konusunda mesele, şiddeti nasıl gösterdiğimde değil. Mesele, seyirciye şiddet ve şiddetin anlatılması konusunda kendi konumunu nasıl gösterdiğim ..."

Michael Haneke 1942'de Almanya'nın Münih kentinde doğdu. Viyana'da felsefe, psikoloji ve tiyatro eğitimi gördü. Mezun olduktan sonra 1967-70 arasında Südwestfunk Theater Company ile çalıştı, Alman televizyonuna senaryolar yazdı. Birçok oyun da sahneledi. 1970 yılından beri, hem sinema, hem de televizyon için yönetmen ve senarist olarak çalışıyor. 1989 yılında Yedinci Kıta ile Locarno Uluslararası Film Festivali'nde Ernest Artaria Ödülü'ne layık görülmesinin ardından, çeşitli festivallerde yine yönetmen ve senarist olarak ödüller aldı. Bunların arasında, yine Yedinci Kıta'yla 1989 Locarno Uluslararası Film Festivali'nde aldığı Bronz Leopar; Benny'nin Videosu (1992) ile 1993 Avrupa Film Ödülleri'nde kendisine verilen FIPRESCI Ödülü; Bir Şans Kronolojisinin 71 Parçası (1994) için 1994 Katalonya Uluslararası Film Festivali'nde kazandığı En İyi Film ve En İyi Senaryo ödülleri, Katalan Senaristler, Eleştirmenler ve Yazarlar Birliği Ödülü; Ölümcül Oyunların (1997) layık bulunduğu 1998 Fantasporto Festivali Eleştirmenler Ödülü, Uluslararası Fantastik Film Özel Jüri Ödülü, Flanders Uluslararası Film Festivali FIPRESCI Ödülü, 1997 Chicago Uluslararası Film Festivali Gümüş Hugo - En İyi Yönetmen Ödülü ile 2000 Cannes Film Festivali'nde son filmi Bilinmeyen Kod (2000) ile aldığı Hıristiyan Birliği ödülü de var.

"Size huzursuz seyirler dilerim" - M. Haneke

Bu yazı, 20. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nin tanıtımı kapsamında Sevin Okyay tarafından yazılmıştır.