Geçmiş - Beyazperde.com eleştirisi : Geçmiş, yaşandığı zamanın tüm sıkıntılarını insana yükler ve bugüne taşır...

Bir festival gösterimi çıkışı hangi sinemaseveri çevirip “bir İran filmi ve yönetmeni söyle” desem genellikle şu cevabı alacağımdan eminim; “Bir Ayrılık ve Asghar Farhadi”…

Farhadi’nin bu tanınırlığı Oscar'lı filmine borçlu olduğunu düşünüyorum, her ne kadar sanat sineması peşine de düşseniz popülerleştirici bazı desteklere her zaman ihtiyacınız olur. Neyse ki, bu işi boş bir övgüden ibaret bir durum değil. Bir Ayrılık, İran sinemasından çıkan en güçlü sinema örneklerinden biri, hiçbir gösterişe ya da sömürüye kaçmadan hayatın gerçeğini ve yaşananlardan filizlenen yükselişleri, yıkımları çok çıplak bir şekilde aktaran bir yapım…

Yönetmen bu başarıyı bir kez daha ve bu kez Avrupa topraklarında tekrarlamak gibi bir motivasyona sahip olmalı ki, 50. Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde karşıma çıkan Geçmiş/Le Passé’yi izlerken sürekli olarak Bir Ayrılık ile karşılaştırma/kıyaslama yapmak durumunda kaldım. Filmi çok beğenmiş ve yüksek bir puanla kritiklemiş olmama rağmen bir güzelleme yapmaktan da uzağım. İçimdeki en dürüst düşünceyi okura geçirmek istiyorum sadece.

Farhadi’yi anlamak pekâlâ mümkün. Doğulu bir sinemacı olmasına rağmen film çekerken kullandığı referanslarla Avrupalı bir sinema anlayışına daha yakın olduğu anlaşılıyordu. Bu defa filmini çekerken set olarak Paris’i kullanması ve filmini Fransızca çekmesi, yapmak istediği sinema açısından özgürleştirici-saflaştırıcı bir çaba olarak görünebilir ancak Farhadi’nin sinemasını bu kadar özel kılan şey onun bir İranlı sinemacı olarak minimalist Avrupa sineması duygusallığını kendi coğrafyasına taşımasıydı. Yaşadığı toplumdaki yüzyılların muhafazakarlığı ve on yılların sansürü yüzünden edinilen bastırılmışlık duygusunu aktarabilmek için kullanabileceği en iyi biçim de buydu zaten. Geçmiş filminde bu bakış açısını terk etmeye çalışsa da ortaya çok güçlü bir seyirlik çıkarmayı başarmış, ancak Bir Ayrılık’la kıyaslandığında hem geride kalmış hem de tekrar edilmiş bir çaba bu.

Filmin konusu hakkında cümle kurmak istemiyorum çünkü Farhadi’nin boyaları dökülmüş, sıvaları çatlamış, yaşlanmış, yorulmuş bir evin içine, ilişkilerden oluşan kocaman ve sürekli olarak değişen bir evren inşa etme haline kendiniz şahit olmalısınız. Geçmiş filminde, tıpkı Bir Ayrılık’ta olduğu gibi, ustaca yazılmış zeki-duyarlı-haklı diyaloglar sayesinde gerçek olan karakterler var. Doğru ve yanlış fikirlerin çatışması, işin içine yaşanmışlıklar ve hayal kırıklıkları girdikçe oyunun yeniden ve yeniden bozulması, buna rağmen seyircinin hemen özdeşleşeceği sağduyunun mutlak temsili olan bir karakter (Ali Mosaffa’nın canlandırdığı Ahmad) sayesinde bir çapalanma halinin yaşandığını izliyoruz.

Öte yandan, iyi yazılmış hikayesi filme çekilirken mutlak bir yönetmen başarısına dönüşüyor Geçmiş. Bu filmi İspanyol bir yönetmen çekse gerilim ve gizem duygusunu öne çekerken bir Fransız yönetmenin elinde buruk şarap tadında mizahi bir yaklaşım öne çıkacaktı. Filmin hikayesi onu çekecek yönetmenin elinde şekillenecek bir hamur adeta. Asghar Farhadi bu hikayede de en öndeki iskemleye insanı oturtuyor ve onun kafasında-kalbinde gerçekleşen tezahürleri göstermeyi deniyor. Başarıyor da…

Peki, Geçmiş bir İran sineması örneği mi? Elbette hayır. İtalya’da çekilmiş bir Ferzan Özpetek filmi ne kadar “Türk filmi” sayılabilirse ancak o kadar... Bu, yönetmeni ve bazı oyuncuları İranlı olan bir Fransız filmi… Asghar Farhadi en başından beri Avrupa sineması yapmak isteyen doğulu bir sinemacı, bu filmle de amacını gerçekleştirmiş görünüyor. Geçmiş bu anlamda adeta bir teşekkür ve biz de çok iyi bir “ilişki sineması” örneği izleyerek, bu ayrışma çabasından faydalanmış oluyoruz.

Kendime özgü tanımlamalardan birini de bu film için yapacak olsam, “herkesin çığlıklar atarak dolaştığı sessiz bir film” derdim. Düşünün, böyle bir filmi çekmek zor olsa gerek. Seyretmesi de bir o kadar keyifli. Yönetmenin kendini tekrar etmesine çok takılmayın, bu bir Bahman Ghobadi çöküşü değil, ortada geçen yıl izlediğimiz Haneke’nin Aşk/Amour filmine benzer bir sinemasal başarı var, sakın kaçırmayın.

murattolga@gmail.com