Tanrılar ve İnsanlar: Beyazperde.com eleştirisi

Benzerleri dünyanın hemen her yerinde yaşanmış ve yaşanmakta olsa da hem mesnevi dinlerin kutsal topraklarına yakınlıkları hem de modern toplumlara komşulukları Kuzey Afrika ve Ortadoğu'daki dini çatışmaların boyutunu ve sürekliliğini özel kılıyor. Özellikle 20. yüzyılın farklı zaman dilimlerinde sıklıkla rastlanan, dinler arası bu bölgesel çatışmalar, fanatizmin uçluklarında kendi çağıyla bağdaşmayan barbarlıklara, kıyım ve suçlara dönüştü. Tüm bu acı öykülerin sinemaya yansıması ise özellikle Avrupa sineması söz konusu olduğunda kıtanın Akdeniz'e komşu ülkelerinde onlarca filmin senaryosu şeklinde oldu. Geçtiğimiz yıl Cannes Film Festivali'nde Büyük Jüri Ödülü'ne layık görülen Tanrılar ve İnsanlar da bu tipteki hikaye örgüsünü kullanan oturaklı filmlerden sadece biri.

Bir grup Fransız keşişinin Cezayir'de bir Arap köyünde süren doğal yaşamından izlerle açılan film, rahiplerin buradaki tek düze, barışçıl ve huzurlu günlerine dair natüralistik görüntülerle başlıyor. Bu bölümde daha çok, iki ayrı dine mensup insanların bir arada yaşama ritüellerine dair verilen örneklerle, savaşın kirli elinin değeceği ve birazdan kaybolacak olan güzelliğin ipuçları da verilmiş oluyor. Bu zıtlığı daha da keskin kılmak için iki ayrı dinden ilahiler ve kutsal kitaplardan ayetlerle tüm insanların kardeşliği üzerine inşa edilen zemin böylece, birazdan üzerimize çökecek yıkıntının temelini de oluşturuyor.

Genellikle bu tür filmlerde; radikal olarak tanımlanan bir grup teröristin, gündelik yaşamlarına devam eden sivilleri katletmesi tipolojisindeki hikâye örgüsü, bu tip bir filmin insancıl tonlamasına uygun bir doku sağlasa da yaşanan iç savaşın nedenlerinden daha çok sonuçlarının ağır tahribatı üzerine giden yapısı nedeniyle, açıklayıcı olması gereken pek çok detayı dışarıda bırakma tehlikesi taşır. Ve evet, Tanrılar ve İnsanlar da ekseriyetle manastır çevresinde kümelenen anlatısı sebebiyle kısmen bu dertlerden musdarip bir yapıya sahip. Fakat diğer yandan aynı zaaf, gelişigüzel bir yüzeysellikte "kim haklıydı?" gibi anlamsız ve barışa hizmet etmesi mümkün olmayan bir sorunun da dışlanması kazanımına dönüşüyor.

Her biri kendi başına ayrı bir konu olabilecek sekiz ayrı keşişin kişisel öykülerini derinlemesine vermekten imtina eden film, karakterlerinin yanı sıra ele aldığı konunun da etraflıca her şeyini ifşa etme mesuliyetini almamayı tercih ederek, kendi kaygılarını basit bir köy yaşamı çeperinde sınırlamış durumda. Yine de bu sade iddiasızlık filmin çekirdeğindeki vicdani kaygının, bu büyük meselede teleolojik çözüm önerilerine dönüşmesini engellemiyor, tanrılar ve insanlar ilahi bir düzlemde yan yana gelerek savaşın cehenneme çevirdiği bir evrende kardeşlik çağrıları yapıyor. Tüm bunların ötesinde filmin sükunetini bozmayan hali, seyirciyi bir yandan başkarakterlerin dingin yaşamına ortak etse de iç dünyalarını kolaylıkla dışa vurmayan tavırları sebebiyle, özellikle savaş ortamından kaçıp kaçmama konusunda yaşadıkları, gelgitleri ve sonrasını ister istemez bir oldubittiye getiriyor. Fakat film bu somut boşluğu sık sık aralara giren ilahilerdeki ruhani bütünleşmeyle doldurma çabasında. Böylece insan aklının ötesinde çılgın bir gerçekliğe denk düşen savaştan kaçmanın yolu olarak sabrı işaret ve karşılıklı bir kıyımın gölgesinde tüm taraflara barış dalı uzatan bir dili inşa etmiş oluyor.

Her ne kadar 1990'lara ait bir öyküyü konu edinse de kendisi ister istemez 11 Eylül sonrasının politik haleti ruhiyesinin bir ürünü olan Tanrılar ve İnsanlar, son dönemdeki benzer örneklerinden farklı bir naifliğin ürünü. Aynı sürecin filmlerinden "Hadewijch"deki dini adanmışlığın feragatını, "Incendies"deki köktendinciliğin ifratıyla harmanlayan bir öyküyü anlatan bu dil, son dönem Fransız sinemasının da yetkin örneklerinden birini oluşturuyor. Bugüne kadar pek çok filmde oyunculuk deneyimi yaşamış Xavier Beauvois kendi kuşağının yetenekli aktörlerini bir araya getirdiği yeni yönetmenlik denemesiyle güneşin çatısı altında yaşayan herkesi köklü bir vicdan muhasebesi yapmaya çağrıyor.

cihanaydin87@yahoo.com