Yalan Labirenti - Beyazperde.com eleştirisi : Kötülüğün vazgeçilmez sıradanlığı

Gündelik hayatın içerisinden gelip, insanlık suçu işleyen bir çarkın dişlisi oluyorsunuz, üstelik canı gönülden… İşiniz, eviniz, aşınız var, çoluk çocuğunuz var, aileleriniz var. Sıradan insanlarsınız, yetkiniz, etkiniz, gücünüz yok, ne oluyor, nasıl oluyor da, bir anda komşularınızın toptan katledilmesine sebebiyet verebiliyorsunuz. Bir toplumda çoğunluk, modern bir savaş aygıtına, bir büyük öğütücüye nasıl dönüşebiliyor? Ve her şeyin sonunda, bedel dahi ödemeden, tekrar eski işine, hayat denen keşmekeşe dönebiliyor insan, bunca acıya rağmen, sadece elimin kiriydi dercesine… Evet, “Yalan Labirenti” (Im Labyrinth des Schweigens), Berlin’in düşmesinin ardından, Nazilerin bir anda buhar olmasını, yani tekrar topluma karışmasını anlatmaya çabalıyor, hiçbir şey olmamış gibi susmalı mı, unutmaya çalışmalı mı, yoksa her suçlu cezasını bulmalı mı?

Onlar, öğretmen, memur, avukat, fırıncı, işadamı idi, sarılacak bir ideoloji bulunca, düşman edinmek de kolay oldu, şan, şöhret, ün ve elbette para, kısa sürede canavara dönüştüler. Unvan ve rütbeler, gözlerini kamaştırdı, kariyer hırsı ve üstün ırk safsatası, bir halkın, tüm halklara meydan okumasına, dünyayı zapt etme tutkusuna yol açtı. Aslında Michael Haneke, Beyaz Bant (2009) filminde, Alman köylüsü özelinde, Avrupa’nın, faşizmi nasıl içselleştirdiğini ve bu kıyamet tohumunun nasıl atıldığını göstermişti. Nürenberg Duruşması (1961), Okuyucu (2008) gibi filmlerde de, Nazilerin yargılanması işlenmişti. Kazananlar, kaybedenleri yargılarlar, göstermelik davalarla. Çünkü bu bir paylaşım savaşıdır, galipler de birbirlerine düşecektir, kısa zamanda. Bir kısım meşhur Nazi, idam edilir, önemli bir bölüm, haliyle kodaman, Latin Amerika’ya sığınır. Korkunç ve kalıcı deneyimlerinden faydalanılır, cuntalar gelir, kanar yine insanlık. Asıl çoğunluk ise, askeri kıyafetlerini çıkartır, sivil hayata karışır.

İşte İtalyan aktör Giulio Ricciarelli, yönetmenliğe soyunduğu ilk filmde, Almanya’ya dağılan Nazilere, savaştan tam 13 sene açılan davanın peşine düşüyor. Bu gerçeklikten beslenen öykü, bir yere kadar, tıkanmadan ilerliyor. Sonra acemiliğin getirdiği amatörlük baskın çıkıyor, finale doğru, inandırıcılık ekseni yamuluyor, gidişat topallıyor. Çokça laf, diyalogların vurucu olmaması yüzünden, kuru gürültü etkisine dönüşüyor.

Oyuncular, Alexander Fehling, André Szymanski ve Friederike Becht, Nürenberg Duruşması filminde, aktörlük resitali veren Burt Lancaster’in yakınından bile geçemedikleri için, katkıları da haliyle yavan oluyor. Auschwitz gibi derin bir mevzuya, çok dalınamazsa, yüzeyde kalınıyor, Yalan Labirenti’nin derdi bu, ne yazık ki. Olumsuzluklara karşın, filme şans tanıyın derim, bireyler dışında, toplumun da, kanmaya ve kanamaya her an hazır olması, korkutucu bir gerçek ve bu seyredilmesi ve ders alınması gereken bir yapıt, en nihayetinde. Ve elbette ‘her şey bitti ve sonra ne yaptılar?’, şüphesiz merak uyandırıyor, her koşulda.

Genç savcı Johann, salt trafik cezalarıyla uğraşırken, sonradan Almanya’nın ceza reformunu başlattı denilecek, çok önemli bir davayı üstleneceğini bilmiyordu, kuşkusuz. İnsanların, ya toplama kamplarından haberleri yoktu, ya da hakkında konuşmamayı tercih ediyorlardı. Susmalarına karşın oradaydılar, unutmak değil, unutulmak dertti belki de. Gençler ise babalarını, ülkesi uğruna savaşmış kahramanlar sanıyordu.

Hannah Arendt’in, “Kötülüğün Sıradanlığı” kitabından şunu anlarız, sinemadaki karikatürize kötüler gibi değildir onlar, suç işlemediklerine inanan, çoğu memur olan, görevlerini yaptıklarını savunan sıradan insanlardır. İşte kötülüğün bunca sıradan olması, asıl çekinilmesi gereken budur. Zygmunt Bauman ise “Modernite ve Holokost” adlı yapıtında şöyle der; "Auschwitz modern fabrika sisteminin sıradan bir uzantısıydı. Mal üretmek yerine, hammadde insanlardı ve son ürün ise ölümdü. Tanık olduğumuz, toplumsal mühendisliğin büyük bir şemasından başka bir şey değildi” Yani özetle; barbarlık, uygarlık geldi diye kaybolmuş değil, hatta daha da baskın ve iliklerine dek işlemiştir, yaratma ve yok etme, artık iç içe geçmiştir. Ayrılmaz bir bütünü, yine ve yeniden oluşturmak, ihtiyaç anında, kötülüğün sıradanlığını kullanabilmek için.